Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết đẹp, ý nghĩa, tốt phong thủy nhất

Trong ngày Tết cổ truyền của người Việt thì không thể thiếu mâm ngũ quả bày ban thờ tổ tiên. Mâm ngũ quả gồm những quả gì, cách bày mâm ngũ quả đẹp, ý nghĩa mà chuẩn phong thủy nhất như thế nào, cùng tìm hiểu ngay nhé.

Mâm ngũ quả là gì?

Mâm ngũ quả ngày Tết là khái niệm chỉ đĩa trái cây gồm 5 loại khác nhau, thường được sắp xếp và trình bày đẹp mắt trong ngày Tết Nguyên đán của người Việt. Mâm ngũ quả thường được đặt trên bàn thờ gia tiên hoặc trên bàn chính trong phòng khách để đón tiếp khách đến chơi nhà.

Mỗi loại quả thường được chọn để thể hiện mong cầu, ước muốn của gia chủ thông qua tên gọi cũng như màu sắc, hình dáng bên ngoài của chúng. Ngày nay, mâm ngũ quả ngày Tết không chỉ mang ý nghĩa tâm linh như phong tục xa xưa của ông bà ta, mà còn dùng để trang trí căn nhà trở nên sang trọng hơn.

Ý nghĩa trưng bày mâm ngũ quả ngày Tết từng miền

Mâm ngũ quả ngày Tết mang một ý nghĩa chung đó là dâng lên các vị chư thần, ông bà tổ tiên những loại quả tươi ngon để thể hiện lòng hiếu đạo. Đồng thời cầu mong những điều may mắn, thịnh vượng và bình an sẽ đến với gia đình. Mâm ngũ quả ngày Tết còn mang ý nghĩa tượng trưng cho những thành quả lao động suốt cả năm và ước mong vạn vật sinh được sôi nảy nở, âm dương đất trời hòa hợp.

Mâm ngũ quả thường được bày trí với 5 loại trái cây khác nhau. Điều này cũng thường được nhắc đến trong kinh “Vu Lan Bồn” với hình ảnh là trái cây 5 màu. Đối với dân tộc Việt Nam thì con số 5 sẽ tượng trưng cho những mong muốn được ngũ phúc lâm môn:

• Phú: Nhiều tiền tài, của cải, được đầy đủ và giàu có
• Quý: Có được phẩm chất thanh cao và sang trọng
• Thọ: Mang ý nghĩa là sống lâu trăm tuổi
• Khang: Cuộc sống mạnh khỏe
• Ninh: Tạo sự bình an, nhẹ nhàng và điềm tĩnh trong cuộc sống

Ý nghĩa mâm ngũ quả miền Bắc

Người miền Bắc thường bày mâm ngũ quả ngày Tết theo thuyết ngũ hành trong văn hóa phương đông, nhằm thể hiện ý nghĩa vạn vật đều hòa hợp với đất trời. Vì vậy, mâm ngũ quả miền Bắc cũng phải được phối ngũ sắc: Kim (màu trắng), Mộc (màu xanh), Thủy (màu đen), Hỏa (màu đỏ), Thổ (màu vàng). Cách bài trí luân phiên, sắp xếp màu sắc của từng loại trái cây sao cho đẹp mắt, hợp phong thủy ngày Tết.

Trong mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Bắc không thể thiếu một nải chuối xanh, nó tượng trưng cho sự sum vầy, quây quần và đầm ấm. Bên cạnh đó là quả bưởi màu xanh hoặc vàng thể hiện cho sự giàu có và no đủ. Một số gia đình cũng có thể thay quả bưởi bằng quả phật thủ để tượng trưng cho sự cung kính, lưu giữ các vị Phật thần, gia tiên ở lại trong nhà lâu hơn và phù hộ cho con cháu.

Ngoài ra, một vài quả hồng, quất hay ớt đỏ được tô điểm xung quanh mâm ngũ quả ngày Tết để tăng thêm màu sắc, cũng như biểu tượng cho sự may mắn và thành đạt trong năm mới.

Cuối cùng là quả dứa có hương thơm đặc trưng, nó thể hiện ước mong của gia chủ về một năm mới bình yên, an lành, nhiều sức khỏe và phúc lộc.

Ý nghĩa mâm ngũ quả miền Trung

Vùng đất miền Trung thường gặp rất nhiều thiên tai, hạn hán, bão lũ quanh năm nên lĩnh vực nông sản, đặc biệt là trái cây không được phong phú và đa dạng như miền Nam và miền Bắc. Chính vì thế, mâm ngũ quả ngày Tết của người dân miền Trung sẽ vô cùng đơn giản, không quá cầu kỳ hình thức, có gì cúng nấy, miễn tâm thành cung kính là được. Tùy thuộc vào hoàn cảnh và điều kiện của từng gia đình mà sắp xếp và bày biện mâm ngũ quả sẽ khác nhau.

Một số loại trái cây thường xuất hiện trong mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Trung như thanh long, dứa, chuối, mãng cầu, dưa hấu, sung, cam, quýt, … Tất cả đều mang ý nghĩa cung kính và thể hiện lòng biết ơn đối với đất trời, thần phật và ông bà tổ tiên lâu nay đã gia hộ cho gia đình. Bên cạnh đó còn thể hiện lòng mong cầu một năm mới bình yên, mưa thuận gió hòa và phát tài phát lộc hơn.

Ý nghĩa mâm ngũ quả miền Nam

Ở miền nam, người dân ở đây lại có các quan niệm khác về mâm ngũ quả ngày Tết so với người miền bắc và miền trung. Theo đó, họ quan niệm rằng quả chuối phát âm gần như từ “chúi” trong từ “chúi nhủi” sẽ mang đến những điều tiêu cực, không mấy lạc quan và thể hiện sự khó thăng quan tiến chức. Tương tự như quả chuối, các loại quả cam và quýt được liên tưởng đến câu nói “quýt làm cam chịu” nên đây là điều không tốt. Chính vì vậy, các loại quả này sẽ hiếm khi thấy hoặc hoàn toàn không xuất hiện trên mâm ngũ quả ngày Tết của người dân miền Nam. Ngoài ra cũng không có các loại trái quả điểm tô có vị cay đắng.

Theo đó, mâm ngũ quả ngày Tết của miền nam thường được sắp xếp rất đơn giản, bao gồm các loại trái quả như: mãng cầu, dừa, đu đủ, thơm, xoài, sung, … Và khi đọc lái theo tiếng miền nam sẽ thành câu: “cầu thơm vừa đủ xài” hoặc “cầu vừa đủ xài sung” mang ý nghĩa tết đến xuân sang thật sung túc với nhiều tài lộc, may mắn và phước lành.

Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết đẹp, chuẩn phong thủy

Người Việt khắp ba miền Bắc – Trung – Nam đến nay vẫn giữ được phong tục bày mâm ngũ quả ngày Tết dù một số phong tục cổ truyền khác đã ít nhiều mai một. Các gia đình dù đã đủ đầy, sung túc hay còn khó khăn thiếu thốn vẫn cố gắp sắp sửa mâm ngũ quả thật tươm tất để dâng cúng tổ tiên.

Các loại quả được chọn lựa kỹ lưỡng, vừa hái ở vườn còn tươi, sau đó được sắp xếp trên một chiếc mâm lớn. Trong đó, nải chuối để ở dưới nâng đỡ các quả nhỏ hơn, bên trên là các loại quả sắp xếp xen kẽ nhau, hoặc các loại quả lớn như dừa, bưởi, phật thủ đặt ở giữa xung quanh là các quả nhỏ, tạo thành bố cục vững chãi, đầy đặn và hài hòa.

Cùng với thời gian và văn hóa vùng miền, mâm ngũ quả cũng có những biến tấu linh hoạt để phù hợp với điều kiện hoàn cảnh, nhưng nhìn chung có hai cách sắp xếp chính:

Bày mâm ngũ quả theo ý nghĩa ngũ hành

Đây là cách bày mâm ngũ quả nguyên thủy nhất, thể hiện sự đầy đủ của các yếu tố hình thành nên trời đất. Mâm ngũ quả truyền thống thường gồm các loại quả có 5 màu sắc ngũ hành. Trong đó, quả màu xanh như chuối xanh, phật thủ là đại diện của hành Mộc, tượng trưng cho gia đình sum vầy, quây quần, đầm ấm hay sự chở che của Đức Phật; táo, hồng, thanh long đỏ đại diện hành Hỏa tượng trưng cho may mắn, phú quý; bưởi, đu đủ vàng đại diện hành Thổ, tượng trưng cho an khang thịnh vượng; quả đào hay dưa lê màu sáng đại diện cho hành Kim, tượng trưng cho sự thăng tiến; nho, măng cụt màu sẫm đại diện cho hành Thủy, mang ý nghĩa về sự suôn sẻ, hanh thông và tài lộc.

Bày mâm ngũ quả theo sản vật địa phương

Người dân cả ba miền đất nước đều rất coi trọng mâm ngũ quả ngày Tết, nhưng mỗi nơi lại có cách lựa chọn loại quả, sắp xếp riêng phù hợp với sản vật địa phương từng vùng.

Mâm ngũ quả miền Bắc

Thông thường, mâm ngũ quả miền Bắc không thể thiếu các loại quả như chuối xanh, phật thủ, bưởi, đào, quýt, hồng… Người dân rất chú trọng về màu sắc, sắp xếp các loại quả sao cho đủ đầy, trọn vẹn.

Trong đó nải chuối lớn, có thể là 2-3 nải xếp gần nhau tạo thành hình vòng cung, khum vào bên trong, đặt ở dưới cùng, bên trên là các loại quả khác xen kẽ nhau. Chính giữa nải chuối thường là trái bưởi hoặc phật thủ chín vàng. Lựa chọn kích thước quả vừa phải, số lượng tùy ý sao cho đầy đủ 5 màu sắc ngũ hành và mâm quả đầy đặn, cân đối.

Mâm ngũ quả miền Nam

Ở miền Nam, khí hậu thuận lợi, hoa trái quanh năm nên lựa chọn mâm ngũ quả của người dân cũng phong phú hơn. Người dân cũng không chú trọng về màu sắc mà chú trọng hơn về ý nghĩa của từng loại quả.

Cụ thể, người miền Nam bày mâm ngũ quả theo mong muốn “Cầu sung vừa đủ xài”, thể hiện ước mong về một năm mới đủ đầy, sung túc. Năm loại quả tương ứng mà người miền Nam bày trên mâm ngũ quả là: mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Nếu người miền Bắc thích bày chuối xanh thì người miền Nam lại kỵ loại quả này vì phát âm là “chúi” mang ý nghĩa như “chúi nhủi” là không hay, không may mắn…

Với tính cách phóng khoáng, người miền Nam cũng không câu nệ mâm ngũ quả phải có gì, miễn là thể hiện được ước muốn, mong cầu của gia đình. Chẳng hạn, nhiều gia đình còn bày thêm quả thơm (dứa) màu vàng hay cặp dưa hấu… Các loại quả được sắp xếp đơn giản trên mâm, không quá cầu kỳ về hình thức.

Mâm ngũ quả miền Trung

Mâm ngũ quả miền Trung có sự giao thoa giữa hai miền Nam Bắc.

Không hoàn toàn giống miền Bắc hay miền Nam, mâm ngũ quả miền Trung là sự giao thoa của cả hai miền. Người dân miền Trung thường dùng: chuối, bưởi, xoài, dưa hấu, cam, táo, nho, sung, dứa, mãng cầu… Cách bày đơn giản theo hình thức quả to, nặng đặt ở dưới làm điểm tựa vững chắc, bên trên là những quả nhỏ hơn hoặc xen kẽ vào chỗ trống.

Những năm gần đây, khi sự giao thoa giữa các vùng miền ngày càng mạnh mẽ, mâm ngũ quả ngày Tết cũng được biến tấu rất linh hoạt bên cạnh những loại quả truyền thống. Nhiều gia đình bày thêm các loại trái cây nhập ngoại, gắn thêm hoa tươi hay các món quà Tết màu sắc đẹp, bắt mắt…

Dù bày theo cách nào thì mâm ngũ quả vẫn mang ý nghĩa phong thủy về sự hòa hợp của thiên nhiên, vạn vật, và thể hiện lòng thành kính của người Việt với tổ tiên, ông bà.

Lưu ý khi bày mâm ngũ quả ngày Tết

• Không mua hoặc hái trái cây quá sớm: Mâm ngũ quả thường trưng trên bàn thờ trước đêm 30 Tết, thường vào khoảng 28, 29 tháng Chạp và giữ từ 5-7 ngày, do đó không nên mua hoặc hái trái quá sớm sẽ bị hỏng khi chưa hết Tết.
• Không nên rửa trái cây với nước: Sau khi rửa trái cây, nước còn đọng lại trên trái sẽ khiến trái sớm bị thối hoặc héo. Do đó, chỉ nên dùng khăn ẩm lau sạch hoa quả, hoặc có thể rửa qua dưới vòi nước rồi dùng khăn thấm khô trước khi bày lên mâm. Riêng với bưởi hoặc cam, nếu ngoài vỏ xuất hiện vết ố vàng hay mốc xanh, gia chủ có thể dùng nước vôi sạch, thấm vào khăn lau đều cả quả để vỏ bóng đẹp và không bị héo.
• Không nên chọn quả đã chín đẹp: Không nên chọn những loại quả đã chín đẹp, vì sau khi đặt lên bàn thờ 1-2 ngày có thể sẽ xuống mã, lá héo, nhũn vỏ, không đẹp như lúc đầu. Nên lựa những quả già nhưng chưa quá chín, sau một vài ngày quả sẽ chín và lên màu đẹp. Những loại quả thông dụng như xoài, mãng cầu, đu đủ, hồng… khi chín dễ bị mềm, thối, do đó chỉ nên chọn quả già. Riêng chuối phải lựa chuối xanh, có đủ độ cứng cáp để đỡ các loại quả khác và đáp ứng tiêu chí ngũ hành.
• Chỉ nên bày hoa quả trên mâm ngũ quả: Ngày nay, nhiều gia đình thường bày thêm rượu bia, nước ngọt trên mâm ngũ quả, điều này là không nên vì làm mất ý nghĩa giản dị của mâm ngũ quả. Những món quà Tết này có thể đặt bên cạnh cho đẹp, không nên bày cùng mâm.

Mâm ngũ quả có thể đủ 5 loại quả thể hiện ngũ hành hoặc chỉ cần thể hiện ý nguyện của gia chủ, từng loại quả không có giới hạn số lượng cụ thể. Số chẵn và lẻ trên mâm ngũ quả cũng chỉ tính loại chứ không tính số lượng quả. Vũ Minh Soviagar hy vọng đã giúp bạn có thêm thông tin hữu ích về cách bày mâm ngũ quả ngày Tết, một phong tục và nét văn hóa đẹp của người Việt Nam!